رجبالی پیر ابی تو
یه دونه می حرف گوش نودی
گوش بدی می حرفونه
اگه بد گونم ما فوش بدی
تی سجیل هفتاده
تی حرف خوش
فریـــــــــــــــــــاده
تی پسر غلام آقای
بی کــــــاره
تی دتر حاج خانمی
بیـــــماره
چره آواره ببی کل رجبالی چره بیچاره ببی کل رجبالی
بخدا یه دست بد در کاره او بوده تی زاکون بیچاره
تی دل با وعده ها تو خوش نکن
می نصیحت تعبیر فوش نکن
تا شنی دکان سر
تی طالبکار تا اینه
مثل گرگ از پشت سر فترکه تی یخه گینه
تا گونی پول ندانم گونه ا حرفون می کله نشنه
دونی رجبالی چره ؟ اونه نفس جای گرم جی هنه
بخدا یه دست بد در کاره اوبوده تی زاکون بیچاره
نیم جریب بیجار دانی همه نفره وانه
ماتور بیجارکاری نسیه بیجار نشنه
تا تکون خونی رجب پول آب و برق هنه
آب کی خونه ؟ برق کی دانه ؟
اسی خرمنکوب خانه
رجبالی
چه تی مانه ؟
تو فقیری کل رجب
تی کب تی داد تی فریاد کی ایشتونه ؟
بخدا یه دست بد در کاره او بوده تی زاکون بیچاره

میرزا خودایه سوگند نوگذارنیم تی هدف فراموش بی

میرزا خودایه سوگند کی تی رایه شنیم

سوگند کی امی دامونونِ امی خونون امره اُو دنیم

سوگند کی امی گیله مردون ..........

میرزا به خدا سوگند که نخواهیم گذاشت هدفت فراموش شود

میرزا به خدا سوگند که به راه تو خواهیم آمد

سوگند که جنگل هایمان را با خونمان آبیاری کنیم

سوگند که ما گیله مردان .........

این چیست .......در زمان قدیم استفاده میشده

این دستگاه فرچند طبقه مخصوص گیلانی ها

وسیله ای که با آن دوغ درست میکنند . به زبان گیلکی نییه

اتو ذغالی قدیمی

گیلان دوران قبل تارِئخ مِئن  (گیلون دِیبارِˇه زَمَتِ مِئن)                                     

سنگ دوره                                             

تا قبل باستان شناسان کاووشان علمی گیلان خاک مئن ، دانستن گیلان تاریخ جا محدودا بوستی به نیویشتان یونانن ، ایرانن و عربان . که او نیویشتان مئن پیشینیه ا سرزمین محدودا بوستی به دوهیزار تا دو هیزارو پونصد سال پیش . اما ا صد سال مئن ، ایران باستان شناسان و هتویی خارجی باستانشناسان گیلان موختلف جیگانه واکاوی بوگودده و کلی آثار با ارزش و شیگفت انگیز جی گیلان ساکنان اولیه پیدا گودده. ا آثار به عونوان ایته مدرک قوی و موعتبر و موستند ، پیشینیه تارئخیه ا سرزمینا خیلی دورتر جی او چیزی که فکر گودیدی نیشان دهه . جی همیه اشان که بوگذریم ا اسناد نیشان دهه که گیلان خیلی قبل تر جی ورود آریایین دارای ایته تمدن و فرهنگی درخشان بو.

تارئخ دانان ، دوران قبل تاریخا بر اساس انسان فعالیتان چاگودن ازارا واسی ، به دو تا دوریه عصر سنگ و عصر فلز تقسیما کونیدی.

باستان شناسان اگر چی درباریه زندگیه آدمان گیلان سرزمین مئن قبل تاریخ شکی نداریدی ولی درباریه اون که اوشان چطوری وارد ا سرزمین ببوستیدی ، و اوشان نحویه زندگی چطوری بو جای سئوالان و پورسشان زیادی نهه.

باستان شناسان خوشان کاووشانه مئن به آثار کمی جی سنگ دوره بر بخوردیدی ویشتر لوازم پیدا ببوسته گیلان سرزمین مئن مربوط به ، به فلز دوران ( ویشتر از آهن دوران) . با همیه ا اوضاع و احوال بر اثر آثار و چیزهایی که وجود داره جا پای حضور اینسان گیلان مئنا شا جی سنگ دوران دونبالا گودن.

باستان شناسان اعتقاد داریدی عصر سنگ مئن ، دریای کاسپین نواحی جنوبی مئن ، حیوانانی چون : گاب ، گوسفند ، بز ،خوک ، آهو ، غزال ، خر وحشی ، شاق شاقی و صدف شکار بستدی بعدنان جی 1000 سال قبل علاوه بر ا حیوانان ماهیان و پرندان هم به غذای اینسان ایضافا بوستده.

جی بین باستان شناسان ایرانی - ژاپونی کشفیان شا به کشفی که دو تا محوطه مئن مربوط به 10 تا 16 هیزار سال قبل میلاد ناحیه آمارلو مئن (روستای خل وشت و اسکابن) یاد گودن.

فلز دوره                                                   

با گوذشت هیزاران سال جی سکونت ایسان سرزمین گیلان مئن ، کم کم مردمان ا ناحیه وارد عصر فلز ببوستده . آثار و شواهد زیادی از انسانهای دوران عصر فلز گیلان مئن پیدا ببوسته . ا آثار بیشتر موتعلق به آهین دوره ایسئده . ایتفاقا هه دوریه که نیشان دهه گیلانن قبل ورود آریاین به ایران فلات ، دارای فرهنگ و تمدن بالایی بون .

باستانشناسان خوشانه کاووشانه دورون ، گیلان مناطق موختلف مئن مثل : تالش ، رودبار و دیلمان مئن چیزان فراوانی مانند سفالی ظرفان انواع ظرفان سنگی و مفرغی انواع و اقسام سلاحان مانند کارد ، خنجر ، گرز و پیکان و کلی وسایل خانه و حتی سوزن کشف بوگودده. که بعضیشان ماله 2000 سال قبل میلاد ایسئده.

گیلان باستان دوران مئن

مادان دوران

هیزاریه دوم قبل میلاد ،قومان و قبیلانی که نواحی جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی ، با موهاجرت و تهاجم آریایی قومان مواجه ببوستده ا قومان که ایران فلات نواحیه شومالی مئن زندگی گودیدی به خاطر تغییر گودن آب و هوا و زیادا بون سرما ، و زیادا بوستن جمعیت و پیدا گودن چراگان تازه ، به طرف اطراف دریای کاسپین سرازیرا بوستده موهاجرت آریائیان به طرف گیلان و مازندران جی اوایل هیزاریه دوم قبل میلاد ، جی راه ورارود (ماوراالنهر)و قفقاز صورت بیگیته .ا موهاجرتان که با تهاجم همراه بو باعث تحولات و تغییراتی در زندگیه مردوم ا منطقه ببوسته. قاطی بستن نژادان و روی کار امون پادشاهان و حاکمان آریایی نژاد از موهمترین پیامدان ا موهاجرت بو. ایته از موضوعات موهمی که باید به اون دقت گودن ان بو که قومانی که ساحل جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی خوشانه استقلاله حفظا گودده و از اطاعت فرمان آریایی نژادان سر باز زئید. ماد قومان نخستین گروه آریایی بود که بتانستده باختر ایران مئن حکومت تشکیل بدد(701-550 پ.م) جی ا تارئخ به بعد آسیا و اونه مناطق موختلف حتی گیلان تارئخ سر گوذشت تازه ای پیدا گود . بر اساس بینیویشتان تاریخ نویسان(گزنفون ، دیودور سیسیلی و کتزیاس) مادان و قومان ساکن گیلان مئن همیشه دشمنی و جنگ بو و مادان هیچ وقت نتانستده ا قومانه زیر فرمان خودشان ببرد مادان هیچ وقت موفق نبوستده گیلان سرزمینا به خوشان قلمرو ایضافا کوند. کتاب تاریخ ایران کمبریج مئن بینیویشته نها : او بخش جی ماد سرزمین که دریای کاسپین حاشیه مئن نها ایته ناحیه قوی و موتمایز جی ایران خاکا تشکیل دهه که به ایستقلال سیاسی گرایش دیشتیدی. در زماته آرته یس ایته از مادان پادشاهان جنگ سختی بین مادان و کادوسی در گیره. مادان ا جنگ مئن شکست خورده و اوشان سرزمین تازماتی که به دست کوروش دکفه همیشه مورد تاخت و تاز کادوسیان قرار گیفتی. جی موهمترین موارد ماد دوران گیلان مئن موهاجرت قومان سکایی بو به گیلان.

هخامنشیان دوران

جی ا دوران منابع تاریخی مئن ویشتر درباریه گیلان قومان صحبت به میان بومو. ایته جی دلایل موهمه ا کار ان بو که گیلان ساکنان در به قودرت رسیدن و تشکیل هخامنشیان شاهنشاهی دست دیشتیدی و این که قومان آمارد و کادوس ا دوران گیلان سرزمین مئن قودرت زیادی بهم بزه بون.اولین حضور ساکنان گیلان هخامنشیان تارئخ سیاسی مئن ، واگرده به زمات براندازی ماد دولت.زماتی که کوروش جی طرف ماد دولت برای مذاگره بوشوبو گیلان مئن جز طرف اوشان تحریک ببو ماد دولتا سرنگونه کونه.

تاریخ نویسان باور داریدی که کوروش جی کادوس سرزمین نقشیه حمله به هگمتانه کشه و با یاری کادوس و آمارد قوم که از دوشمنان ماد بون به اویه حمله کونه. بعد از نابودی ماد کادوسان و آماردان هتویی موتحد کوروش مانیدی.

يته دريا غم و غصه شو و روزان مي همرايه
مي ديل بشکسته لوتکايه موسون غرق اي دريايه
زنه خو کلّه مئن مِ لج کونه اينگار يته زاکه
يتيمونه موسون خو مار جه خانه خو بابايه
گونم اي ديل چيسه تي درد و تي رنج و پريشاني
گونه آخر نبي عاشق بدوني ديل چي رسوايه
گونم که بي خيالَ بو بيه اي باغَ جه بيرون
گونه آخر نشانه بِئن اي دازَ جه چپر پايه
مي ديل گول تي دس پرپر بوره کاري بکون ديلبر
تره جان تي مار اَندِيْ بکون فکر مي فردايه
بوتم تي عشقَ جه بيرون بشوم اما بدِم منِّم
تي نيلوفر بپيچه مي سر و مي دست و مي پايه
ندو نم چي بونم کورا بشوم مي درد چاره چه
دونم تا مي نفس جير جور شَنه اي دردْ برپايه
برگردان:
يک دريا غم وغصه شب و روز با من است
دلم مثل قايق چوبي شکسته غرق اين درياست
(دلم)به سروکله خود مي زند وبرايم لجبازي ميکند انگار بچه است
مثل يتيمان از مادر خود بابايش را مي خواهد
مي گويم اي دل درد و رنج و پريشانيت از چيست؟
ميگويد آخر عاشق نشدي تا بداني دل چقدر رسواست
مي گويم که بي خيال شو و ازباغ عاشقي بيرون بيا
ميگويد آخر با داس بي خيالي نمي شود ديوار چوبي اين باغ را بريد
گل دل من ، با دستهاي تو دارد پرپر ميشود . کاري کن دلبر من.
تو را به جان مادرت فکر فردايم را بکن
باخود گفتم که از عشق تو بيرون شوم اما ديدم نمي توانم
نيلو فر عشق تو به سر و دست و پاي من پيچيده است
نمي دانم چه کنم ؟ کجا بروم ؟ چاره درد من چيست؟
مي دانم که تا نفسم پايين و بالا مي رود(نفس مي کشم )، اين درد برپاست.

گیلکی زبان است یا گویش و یا لهجه؟

متاسفانه در همگی کتب درسی دوره های دبیرستان و دانشگاهی از گیلکی به عنوان یک گویش از زبان فارسی یاد میکنند. در حالی که شاید معنا و تعریفی درستی از گویش و زبان و لهجه ارائه نمیدهند و این مورد برای همه جای سوال است. آیا واقعا طبق تعاریف غلط ارائه شده گیلکی یک گویش است؟؟؟

- در پاسخ میگوییم نه!!

چرا که گویش جدا از زبان نیست در حالی که در زبان فارسی و گیلکی جدایی ها و تفاوت های زیادی میبینیم. شاید وقتی یک گیلک، گیلکی حرف میزند یک غیر گیلک بسیاری از حرف هایش را میفهمد ولی این دلیل بر گویش بودن گیلکی نیست. اگر بخواهیم از دید زبانشناسی بررسی کنیم فارسی کنونی که بیشتر آن را پارسی نو می دانند که از پارسی دری مشتق شده است. ولی ما همان پارسی دری را ملاک قرار میدهیم. از دید زبانشناسی زبان گیلکی و فارسی هر دو از زبان رایج زمان کهن تر خود اشتقاق شده اند که بسیاری هردو را به زبان پهلوی بر میگردانند گرچه این مورد هم جای تردید است زیرا در زبان گیلکی واژه ها ، افعال و قواعدی هنوز پا برجاست که به پارسی باستان بر می گردد ، همچون:

برای آگاهی یافتن از دوره های زبان پارسی اینجا را مطالعه کنید.

- فعل بوگوتن «گیلکی» = گَووبَتا Gaubata«پارسی باستان» = گفتن«فارسی دری» که با جا به جایی (گو) و (بو) در فعل گیلکی به فعل پارسی باستان آن میرسیم : گوبوتَ : گَووبَتا

می بینیم که فعل گیلکی گفتن به پارسی باستان چقدر نزدیک است.در حالی که این فعل در پهلوی گوفتن بوده و محال است که گیلکی از الک و صافی پهلوی رد شده باشد ولی آثار پارسی باستان(زبان قبلی و کهن تر) را در خود حفظ کرده باشد.

-«ایندا» به معنی اینجا که در پارسی باستان «ایدا» و در پهلوی «اَوَر» می گویند. واژه ی ایور و اَور نیز در گیلکی به همین معنی به کار میرود. بنابراین گستردگی و دیرینگی بیشتری نسبت به پهلوی دارد. چنانچه در همین مورد حمداله مستوفی قزوینی گفته:« در گشتاسفی که بخشی ست در مجاورت دریای خزر و نزدیک سالیان ، زبانشان به پهلوی به جیلانی (گیلانی)  در باز بسته است.» با این گفتار مستوفی پهلوی را وابسته به گیلکی می‌داند.

اما در مثال های دیگر باز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

- «اوندا» در معنی آنجا که در پارسی باستان «اَوَدا» به کار می رفت و در پهلوی «اُد ، اُذ».

به همین شیوه فارسی نو و گیلکی را در مقابل هم قرار می دهیم:

- «دیز» که در پارسی باستان «دیدا» و در فارسی دژ گویند.

-واژه «دار» در معنی درخت که در پهلوی «دالوگ، دار» و در پارسی باستان و اوستایی به ترتیب «دارو» به کسر واو می گفتند. در فارسی درخت ولی در فارسی نیز در ترکیب دارودرخت به کار میرود (نه به تنهایی) و یا در فارسی قدیم دار نیز به کار می رفت که در گیلکی هنوز به جا مانده.

- گُو : گاو در زبان گیلکی که معادل آن در پارسی باستان «گئو» است.

- یا واژه ای مانند چَکُش که وقتی یک گیلک میگوید «چکوش»، دیگران(غیرگیلک ها) از روی نداستن میخندند و مسخره میکنند اما نمی دانند که در پارسی باستان و اوستایی نیز «چکوش» گفته میشده و درست تر آن همین است ،

- یا واژه ی هنر که در پارسی باستان و پهلوی وگیلکی «هونر» گفته میشود.

- نمت که در فارسی نمد و در پارسی باستان «نَمِتَه» است.

و هزاران واژه ی دیگر که شکل قدیمی تر وکهن تر آن در گیلکی به جا مانده است. چگونه ممکن است که گیلکی گویش و زیر مجموعه و شاخه ای از فارسی باشد ولی کهن تر و قدیمی تر از آن.

آیا ممکن باشد که فرزند از پدر خویش کهنسال تر باشد؟ اگر گیلکی گویشی از فارسی باشد بنا بر این محال و غیر ممکن است که ساخت های کهن تر زبان را در خود حفظ کرده باشد در حالی که آن ساخت ها و واژه ها در خود فارسی دگرگون یا حذف شده باشند.

به مثال های دیگری نیز میپردازیم:

- hata , herê «گیلـ»: اینجا ............hadha«استـ»:اینجا

vâsh«گیلکی»و«اوستایی»: علف

azem«تالشی»و«اوستایی»: من

vaj«تالشی»و«گیلکی»:کلمه،واژه............vatch«سنسـکریت»

shi«گیلکی»وez«تالشی»:مالِ او.............us«اوستایی: از هم خانواده ها و هم دوره های زبان پارسی باستان»

kinne«تالشی»و ، زِنَیzenay«گیلکی»:دختر..............ghene«اوستایی»:یک زن

kija , kaussi , kor «گیلکی»:دختر...........kissorim«سنسـکریت:زبان مشترک هندوآریایی ها»

nirzh ; nerzh«گیلکی»: قیمت.............arzh«سنسـکریت»

hasa«گیلکی»: الان، اکنون...............adhas«اوستایی»و«پهلوی»

das«گیلکی»:داس..............das«اوستایی»

ahme , hanim«گیلکی»: ما میاییم.................ahmaim«اوستایی»

purd , potd«گیلکی»: پل....................pareta«اوستایی»

beyn , bein«گیلکی»: ببین...............vaena«اوستایی»وvaina«پارسی باستان»وwen«پهلوی»

puΘer«گیلکی»: پسر...............puΘra«اوستایی»وpuca«پارسی باستان»و puhr«پهلوی»

بنا بر این با توجه به تشابهات گیلکی با زبان ها کهن تر از فارسی دری چگونه می توان گیلکی را گویشی از فاری خواند در حالی که بسیاری از این واژه ها در فارسی یافت نمیشود. ولی اگر ما پارسی باستان و وجود ملموس آن در زبان گیلکی را هم نادیده بگیریم و هردو زبان را به پارسی پهلوی برگردانیمباز هم نمی توان گیلکی را گویشی از زبان فارسی دانست چرا که در آن صورت هم گیلکی و هم فارسی گویشی از پارسی پهلوی شمرده می شوند و با توجه به فراموشی و نبود زبان مادر(پهلوی) هر دو در جایگاه خود یک زبان جدا از هم شمرده میشوند و علت برخی تشابهات و همانندی ها در هم ریشه بودن دو زبان است. که البته شباهت گیلکی به پهلوی از فارسی به پهلوی بیشتر است هم در قواعد و هم در واژه ها. برای مثال به یک جمله کوتاه اکتفاه میکنیم:

فارسی دری: کجا هستی

پارسی میانه(پهلوی): کو ایستی « ku isti»

گیلکی: کو ایسی« ko isay»

در ادامه نیز به برخی اثبات های دیگر و تفاوت در صرف افعال و دستور زبان گیلکی و فارسی می پردازیم

.

.

. 

تعاریف برای لهجه و گویش :

لهجه: لهجه همانی است که مثلا من گیلک که زمانی که میخواهم به فارسی یا هر زبان دیگری حرف بزنم بعضی از کلمات یا خلاصه ما بین حرف زدن برخی تلفظ ها و آواها را  نزدیک به زبان خودم حرف بزنم.یعنی لهجه هیچ چیز جدایی از زبان نیست بلکه نوعی از بیان زبان است.مثل لهجه ترکی ، کردی ،مازنی ،گیلکی ... . تمامی این گروه زمانی که فارسی حرف می زنند به خاطر خاطر تفاوت زبان هاشان بعضی عبارات را به سبک و تلفظ زبان خودشان میگویند. همچون تلفظ حرف ق میان ترک زبان ها.
بنا بر این : لهجه شیوه ی بیان گفتاری و آوایی یک زبان است نه بیش نه کم.

اما گویش: گویش زیر مجموعه ای یک زبان محسوب میشود.با این تفاوت که در بعضی از واژه ها ،در شیوه ی ادای کلمات و گفتار واژگان با زبان اصلی تفاوت دارد. مثل اصفهانی: اینجو اصفهونست.=این جا اصفهان است.
یا تهرانی اینجا میدون آزادیه.اینجا میدان ازادی است. گرچه تمامی این ها را میتوان لهجه نیز قلم داد کرد اما باید دانست که لهجه چیز افزون از خود ندارد و فقط در آوای و سبک ادای تلفظ واژگان متفاوت است ولی در گویش سبک ادای الفاظ به همان صورت است و نمیتوان در قیاس با زبان قرار داد چرا که لهجه قسم کوچکتری است که وابسته به زبان و گویش است. یعنی یک اصفهانی وقتی فارسی بدون گویش حرف بزند بسته به گویش خود دارای لهجه است
بنا براین بهجه در قیاس با چند زبان یا گویش مطرح میشود.
ولی درباره ی گیلکی لغاتی مستقل از زبان فارسی می بینیم که هیچ سنخیتی با آن ندارد:
به مورچه ، پیتار pitar گفته می شود.دقت کنید هیچ وجه اشتراکی ندارد.یا به زنبور : سیفتال
موش : گرزه سنجاقک :تله ی talay
در بسیاری موارد ریشه واژه ها یکی است  مثل جوراب:جوراف،  دیوار:دیفار ، ایران:ایرونIron

بنابراین با توجه به تعریف ارائه شده در فوق که در گویش واژگان مستقل از زبانی نیز دیده می شود ، در گیلکی نیز واژگان جدا و متفاوت  وجود دارد ، لهجه بودن آن رد میشود:
پس گیلکی لهجه نیست و حداقل چیزی که میتواند باشد گویش است.

اما در اثبات زبان بودن گیلکی:
زبان: هر زبانی برای خودش واژه های مستقل ، دستور زبان مستقل و افعال مستقل دارد و ...
واژه های مستقل را که با برخی اشاره کردیم. اما از افعال مجزا از فارسی :
شوونsho'on:رفتن
چاگودنchagudan:ساختن ،درست کردن
هی ین hiyen:خریدن
دفرکسنdafarkesan:به یک باره ترسیدن
وستنVastan:به مزاج آدم اومدن،میل داشتن به یک غذا وخوردنی، ویار کردن
[و بازم توی مطلب قبلیم داخل جدول گفته بودم........]
همه ی این افعال گیلکی است و کاملا مستقل.اما تمامی این نکات به کنار در گیلکی صرف افعال  از فارسی بیشتر است و معادل آن وجود ندارد:
مثلا بوشو دنم boshoo danam ییک از آن هاست که اگر بخواهیم به فارسی ترجمه کنیم میشود رفته دارم.یا فعل شئو نابوم که میشود رفته می بودم . آیا چنین صرف فعلی در فارسی وجود دارد؟

ولی در دیگر دستورات:

برای مثال در  قواعد مضاف مضاف اله یا موصوف و موصوف الیه ، جانشینی م- م الیه و مص- مص الیه برعکس زبان فارسی و و بر پایه ی قواعد دستوری زبان های قدیمی تر است:
جوراب قرمز : به گیلکی:سورخه جوراف
سوسمار بزرگ در گیلکی میشه پیله چوچار. چوچار یعنی سوسمار - پیله یعنی بزرگ
یا در ساخت اسم مرکب یا صفت:
رضا سوت زن:شیپ زنی رضا
رضا پا دراز: دیراز لنگ رضا
نیزه ی نوک کج : (ول:کج) توک (خلا:نیزه)
و.............

یا برای منفی کردن افعال

دادن=هدن .......................میدهد: نـمیدهد======هدنه:هـنـدنه
گرفتن= بیتن:هیتن.............میگیرد:نـمیگیرد======گینه:هـنـگینه
خریدن=هی یِن..................خرید :نـخرید =======بیه:هیـنـته


در منفی کردن افعال مشتق «ن» نفی پشت فعل اصلی می آید نه پیشوند فعلی.( گرچه فارسی نیز ازین قاعده مسثتنی نیست، اما با مقایسه افعال میتوان به تفاوت های زبانی فارسی و گیلکی پی برد)

اثبات های دیگر برای استقلال زبان گیلکی از فارسی:

اما در باره حفظ آواهای کهن در زبان گیلکی:

زبان در گذر زمان دچار تغییر و دگرگونی هایی اجتناب ناپذیر میشود. از تغییر در صداها و واج ها تا دگرگونی واژگان و تلفظشان.

در زبان های باستانی ایرانی ، بسیاری از واژگان که دارای واج های ( هـ ، ج ، و ، ذ ، پ و... ) بودند در فارسی به ترتیب به (ا-خ) و (ز) و (د) و (ف) شدند. اما این تغییرات در گیلکی کمتر دیده میشود و ساخت کهن و باستانی آن بیشتر از فارسی حفظ شده است. از جمله مثال های زیر:

-هوشک که در زبان گیلکی و پهلوی به معنی خشک است. و یا هیست که در دو زبان مذکور به معنی خیس ، می بینیم که چگونه فارسی دچار تغییرات (دگرگونی ه به خ) شده اما زبان گیلکی از این تغییرات مصون مانده است.

- تیج که در زبان گیلکی و پهلوی معنای تیز می دهد. در فارسی (ج به ز) تغییر کرده است. یا پسوند «زار» در زبان فارسی که معادل آن در گیلکی «جار» است. بیجار : برنجزار ، لولیجار : نیزار، گالیجار: لیغزار.

یا فعل امر بدوز ( از دوختن) در گیلکی بدوج می شود.

یا «اژدها» در زبان فارسی که شکل کهن تر آن در زبان گیلکی به صورت «اجدیها» باقی مانده است.

-شکل قدیم واژگان باد ، برف ، برگ ، برّه ، باز که در فارسی تمامی واج های (ب)تغییر یافته از واح(و) اند و در زبان گیلکی هنوز پابرجاست: واد ، ورف ، ولگ ، وره ، واز.

- «پ» که در بسیاری لغات فارسی به «ف» تغییر یافته در زبان گیلکی شکل قدیم آن بیشتر به کار می رود. سپی: سفید.

ایسپند: اسفند و ...  .

- ذاما که در زبان فارسی ،داماد گویند که از پهلوی آن اطمینان ندارم. ولی واژه ی گومبذ در زبان گیلکی موجود است که  پهلوی آن گنبذ و فارسی آن گنبد است.

و بسیاری از مثال های دیگر...

اثبات دیگر بر دیرینگی گیلکی نسبت به فارسی نو:

نشانه ی مصدری در زبان پهلوی و[ پارسی میانه(ساسانی) ] غالبا «-تَن» بوده که در بسیاری از واژگان فارسی به «-دَن» تغییر یافته است. این تغییرات نیز در گیلکی کمتر دیده می شود. به مثال ها و مصدر های مشترک در زبان گیلکی و فارسی اشاره میکنیم:

جنگستن : جنگیدن

پرستَن : پریدن

خوتن: خوابیدن(البته از فعل خفتن غافل نشدم)

زاستن : زاییدن

کوتن : کوبیدن

ترکستن : ترکیدن

رمستن : رمیدن

تاوستن : تابیدن

فهمستن : فهمیدن

و...

نتیجه گیری و سخن پایانی با خواننده ی گرامی:

گویش مجموعه ای جدا از زبان نیست و از دل زبان بیرون می آید.اگر گیلکی گویشی از فارسی باشد و از دل فارسی بیرون آمده باشد چگونه ممکن است که ساخت های کهن تر را که در فارسی از بین رفته است حفظ کرده باشد. ساختهایی که در زبان فارسی ناپدید و تغییر یافته.آیا چنین امکانی وجود دارد؟

آیا کسانی که به نگارش کتب درسی پرداحته اند و یا کسانی که در فرهنگستان زبان فارسی مشغول اند و با چنان اطمینانی گیلکی را گویشی از فارسی خوانده اند ، آیا اصلا از گیلکی علم و شناختی دارند؟ تنها با داشتن مدارک دانشگاهی نمیتوان در باره ی چیزی که شناختی از آن ندارند داوری کنند. گیلکی دارای هویتی ایرانی ولی جدا از فارسی است و وابسته به آن نیست.بهتر است هویت آن را با عدم شناخت و آگاهی مستور نسازند.

دوستان و ادیبان بهتر است به مطالعه ی گیلکی پرداخته و سپس گیلکی را گویشی از فارسی بخوانند. بهتر است که با ارائه تعریف درست از لهجه و گویش به تدوین کتب درسی اقدام کنند.

«گیلکی زبانی است مستقل  از فارسی وهمریشه با آن ،از زبان های ایرانی که دارای هویتی جدا ، کهن تر و اصیل تر است و به هیچ وجه گویشی از فارسی نیست»

هویت زبان گیلکی را پاس بداریم...

علی رضاپور/فرهنگستان زبان گیلکی

آیا گیلکی زبان است یا گویش و یا لهجه؟

متاسفانه در همگی کتب درسی دوره های دبیرستان و دانشگاهی از گیلکی به عنوان یک گویش از زبان فارسی یاد میکنند. در حالی که شاید معنا و تعریفی درستی از گویش و زبان و لهجه ارائه نمیدهند و این مورد برای همه جای سوال است. آیا واقعا طبق تعاریف غلط ارائه شده گیلکی یک گویش است؟؟؟

- در پاسخ میگوییم نه!!

چرا که گویش جدا از زبان نیست در حالی که در زبان فارسی و گیلکی جدایی ها و تفاوت های زیادی میبینیم. شاید وقتی یک گیلک، گیلکی حرف میزند یک غیر گیلک بسیاری از حرف هایش را میفهمد ولی این دلیل بر گویش بودن گیلکی نیست. اگر بخواهیم از دید زبانشناسی بررسی کنیم فارسی کنونی که بیشتر آن را پارسی نو می دانند که از پارسی دری مشتق شده است. ولی ما همان پارسی دری را ملاک قرار میدهیم. از دید زبانشناسی زبان گیلکی و فارسی هر دو از زبان رایج زمان کهن تر خود اشتقاق شده اند که بسیاری هردو را به زبان پهلوی بر میگردانند گرچه این مورد هم جای تردید است زیرا در زبان گیلکی واژه ها ، افعال و قواعدی هنوز پا برجاست که به پارسی باستان بر می گردد ، همچون:

برای آگاهی یافتن از دوره های زبان پارسی اینجا را مطالعه کنید.

- فعل بوگوتن «گیلکی» = گَووبَتا Gaubata«پارسی باستان» = گفتن«فارسی دری» که با جا به جایی (گو) و (بو) در فعل گیلکی به فعل پارسی باستان آن میرسیم : گوبوتَ : گَووبَتا

می بینیم که فعل گیلکی گفتن به پارسی باستان چقدر نزدیک است.

به مثال های دیگری نیز میپردازیم:

- hata , herê «گیلـ»: اینجا ............hadha«استـ»:اینجا

vâsh«گیلکی»و«اوستایی»: علف

azem«تالشی»و«اوستایی»: من

vaj«تالشی»و«گیلکی»:کلمه،واژه............vatch«سنسـکریت»

shi«گیلکی»وez«تالشی»:مالِ او.............us«اوستایی: از هم خانواده ها و هم دوره های زبان پارسی باستان»

kinne«تالشی»و ، زِنَیzenay«گیلکی»:دختر..............ghene«اوستایی»:یک زن

kija , kaussi , kor «گیلکی»:دختر...........kissorim«سنسـکریت:زبان مشترک هندوآریایی ها»

nirzh ; nerzh«گیلکی»: قیمت.............arzh«سنسـکریت»

hasa«گیلکی»: الان، اکنون...............adhas«اوستایی»و«پهلوی»

das«گیلکی»:داس..............das«اوستایی»

ahme , hanim«گیلکی»: ما میاییم.................ahmaim«اوستایی»

purd , potd«گیلکی»: پل....................pareta«اوستایی»

beyn , bein«گیلکی»: ببین...............vaena«اوستایی»وvaina«پارسی باستان»وwen«پهلوی»

puΘer«گیلکی»: پسر...............puΘra«اوستایی»وpuca«پارسی باستان»و puhr«پهلوی»

بنا بر این با توجه به تشابهات گیلکی با زبان ها کهن تر از فارسی دری چگونه می توان گیلکی را گویشی از فاری خواند در حالی که بسیاری از این واژه ها در فارسی یافت نمیشود. ولی اگر ما پارسی باستان و وجود ملموس آن در زبان گیلکی را هم نادیده بگیریم و هردو زبان را به پارسی پهلوی برگردانیمباز هم نمی توان گیلکی را گویشی از زبان فارسی دانست چرا که در آن صورت هم گیلکی و هم فارسی گویشی از پارسی پهلوی شمرده می شوند و با توجه به فراموشی و نبود زبان مادر(پهلوی) هر دو در جایگاه خود یک زبان جدا از هم شمرده میشوند و علت برخی تشابهات و همانندی ها در هم ریشه بودن دو زبان است. که البته شباهت گیلکی به پهلوی از فارسی به پهلوی بیشتر است هم در قواعد و هم در واژه ها. برای مثال به یک جمله کوتاه اکتفاه میکنیم:

فارسی دری: کجا هستی

پارسی میانه(پهلوی): کو ایستی « ku isti»

گیلکی: کو ایسی« ko isay»

در ادامه نیز به برخی اثبات های دیگر و تفاوت در صرف افعال و دستور زبان گیلکی و فارسی می پردازیم

موضوع را در ادامه نیز دنبال کنید

.

.

.

نیم نگاهی به زبان گیلکی
زبان گیلکی ، گویش بیه پیش(شرقی)
از شاخه ی زبان پهلوی (پارسی میانه)*
گویش تبری	گویش میانی	گویش تاتی
به طور کلی در غرب مازندران ، در چالوس ، تنکابن ، رامسر و ... رواج دارد.	گویش میانی یا مرکزی در شرق گیلان از آستانه و لاهیجان تا رودسر و چابکسر و از جنوب رحیم آباد و املش و اشکورات و... رواج دارد.	در جنوب گیلان ، برخی از روستاهای رودبار و در استان قزوین و بیشتر در شمال قزوین رواج دارد که به گویش شرقی میانی بسایر نزدیک است.
* پارسی میانه یا پهلوی یکی از شاخه های زبان ایرانی(پارسی) است. بطور کلی زبان پارسی را به سه دوره بخش میکنند: 1: پارسی باستان: از انقراض هخامنشیان به پیشتر و دوران کهن تر. 2- پارسی میانه یا پهلوی: از انقراض هخامنشیان تا انقراض ساسانیان و سده های دوم و سوم هجری. 3- پارسی دری: از انقراض ساسانیان (و دوران اوج گیری پارسی دری از سامانیان بوده) تا دوره ی کنونی. گرچه برخی 200 سال اخیر را از پارسی دری جدا میکنند و آن را پارسی نو میخوانند.

کونوس؛ گیلون خورما

   کونوس«Kunus» یکته جی گیلون و مازندرون بومی میواکون ایسه که ایرون و دونیا مین تنها ای میوه دارهِ  شانه گیلون و مازندرون دامونونِ مین پیدا گودن.کونوس یا کونُس یا کوندُس کی فارسی مین ازگیل«Azgil» گونن به ای دلیل ایسه که ای میوه گیلون جی دیگر مناطیق سَرَدَا بوبو و ای میوهَ به نوم ازگیل ینی از+ قوم گیل شناسنن. ای میوه دیبارگی وگردنه به دس کم ویشتر جی 3000 سال پیش کی 700 سال قبل میلاد یونان رآه پیدا بوده و 200 سال قبل میلاد بوشو روم و رومیون اروپا مین دپیتونن ، ایتو بو که اروپا مین ای میوه دیپته بوبو. هسازمت ای میوه در خطر نابودی ایسه و کنوسِ باغون، رکود اقتصادی و اوفت کشاورزی واسی در حال کاهش ایسه. ولی گیلون و مازندرون دامونون مین هله خودرو دارون دَرَن.کونوس سِب و اربه(1) به ، خوج(2) و زازالک امره هم خویش ایسه.

   کونوس میوه ای ایسه اسیدی و سخت کی کالِ کونوسِ زیاد خوردن خُب نیه و نخواه کال کونس خوردن مین زیاده روی گودن البته میوه ای ایسه خیلی مقوی و خووش طبع. کونوسِ برسه میوه شِرِن و خجیر ایسه کی اونه مینم سپید رو به قآوه ای بنه. مردومون کونوسِ گونن؛ خورمای گیلان. کونوس امره شربت و کنسرو اَم چاکونن.

   کونوس، آفتوگیر دامونون مین روشد کُنه و اینه خاک خواه خَوید(3) و سبکِ شنیِ ولگ خاک امره یا سنگین و رُسی ببی و خواه دارِ جی خُب زهکشی بوبو بی کی اونه کیشت واسی موناسب ایسه.

   کونوس خواص: ویتامینون «ب» و «ث» دنه.مَاَده تورش گودن واسی و تب و سوجهِ مدفوع واسی کاربورد دنه. پزشکی درمان مینم اینه ولگ جوشانده امره گولو و دهنِ (پیل)آبسهَ درمان کونن. کونوس ولگهِ جوشانده امره آنژینِ درمان کونن . درمان برفک ولگ جوشانده امره، درمان سالک ولگِ جوشانده امره، درمان زاکونِ اسهال ، جوشانده ولگ امره ، رودونِ کارِ سامون دِنِه و اینه ولگهِ بجوشونه حلق و گولو واسی خوروم ایسه. اسهال ، دیله یا دیرون(4) خُنریزی واسی و ... سودمند ایسه.

گیلون پزشکی مین اُو کونوس«Ow Kunus» امره دهن دردِ درمان کونن.

   کونوس ترکیبون : اُو ، کند(قند) ، آلی اسیدون، تانن ، لعاب ، و اسید بوریک ایسه. کونس هسته سمی ایسه و اونه خوردنِ خواه دوری گودن.

(1): گیلون بومی گولابی.

(2): گیلون بومی گولابی.

(3): مرطوب، نمدار.

(4): داخلی.

ترجــــــــــــــــــــــــمه ی فـــــــــــــــــــــارسی

با bâ، وا vâ: آش ، غذای پخته شُل، مثل شوربا ، انجیلبا ، انجیلوا.

باب bâb: رسم ، روش

باتم bâtom: مکافات ، مجازات ، کیفر

باج : 1- رشوه  2- مالیات 3- تکه ، قطعه 4- فربه ، چاق

باج باج bâj bâj: ریش ریش ، تک تکه

بادرنگ : ترنج ، بالنگ

باغاره bâqäre-a : گواتر ، ورم گواتر

باد برود bâr borud : غرور کاذب ، تکبر

بارجه bârja : صمغی که در طب گیاهی و سنتی استفاده می شود. صمغ طبی

بارکازbârkâz، بارکاسbârkâs: کِشتی ، کشتی دریاپیما

بارو bâru: انبار ، انبار برنج ، قلعه

بازارمجbâzâr maj: بازارگرد، کاسب دوره گرد

باغلا بیج bâqlâ bij: نوعی خورشت.

پابوزگیرpâbuzgir : خرچنگ

پاپولی pâpoli : پروانه

پاپی pâpey : دقت ، توجه

پاپیت pâpit : پابرهنه ، بی شخصیت

پات pât: پوسته ی ناز لوبیا و باغلا

پاتال pâtâl: فرتوت ، پیر

پاتال pâtâl: کف پا

پاتاوُل pâtâvol: دارابی ، یکی از مرکبات

پاتاوه pâtâwe، پاتووه pâtowe: ساق بند ، پاتابه

پاتوک pâtuk: نوک پا ، مدت اندازه ی یک گام برداشتن ، لحظه ای کوتاه. پاچوک نیز گویند.

پاتیک pâtik : عنکبوت ، لابیدون نیز می گویند.

پاچان پاچان pâchân pâchân: خرامان خرامان، پاچ پاچه ی نیز می گویند.

پاچُکولpâchokul : غوزک پا ، برجسنگی و برآمدگی پا.

پادوش pâduš: چرم ، چرم ضخیم دباغی شدهی گاو یا اسب و خوک که خشک و مستحکم اند و از آن برای کفی کفش استفاده می کنند.

پار pâr: گذشته ، قبل ، پیش از این

پارس pârs: باتون ، چوبدستی کوتاه مخصوص دفاع که در آستین پنهان کنند.

پاپولی یَم ، پاپولی یَم ، پاپولی

پَر دارمَه  ، بال دارمَه گول گولی

پَر زنَمه  گولانِـــــه سر نیشینم

تونگی : پارچ (به پارچ گلی گفته می شد)

تومون : پیژامه

تی تی : شکوفه

گومار: درهم پیچیده

گوگوز: شیر خشک

گ َچ : معلول از قسمت تحتانی (انحراف پا)

 گه ره: گهواره

گمج: ظرفی گلی با دهانه گشاد برای پختن انواع خورشت از آن استفاده می شود

موکابیج: بلال

میلوم : مار(به مارهایی که زیربدنشان قرمز است گفته می شود)

می میکِ ی: پستانک

موشورفه: نوعی ظرف مسی

فِشال: بچلان

فوکون : بریز / قسمتی از خانه های قدیمی

فیفیچ : نوعی غذا که با ماهی درست می کنند/ دور چیزی پیچیدن

کلماچین : تک و توک -کم و زیاد

کُج : صدای بلند

بوک: لب جمع شده

بنه: می شود/ ریشه

لوچ: کسی که انحراف چشم دارد

خدا! تو ایسکالی خدایی بکن

ای بی صاحب درده، دوایی بکن

خدابداشت! تی سر می سر ننی

هچی ننیش، یه هوی هایی بکن

مردمه جون در بمه ای درد جی

ای غم بزه خاکه نگایی بکن

ایشونه دیل دورینه تو خور دونی

نوا نوا چره؟ نوایی بکن

گوتن بو مو بوتم ، ویریس یاعلی

سیاه عروسه رونمایی بکن

بدار یه روز می دیل به تو خوش ببون

یکته تی قولونه وفایی بکن

تومونِ کوتا بندَ مونی ، هرچی توشکه زِنی ، کوتا ترا بنی.

بند تنبان کوتاه را می مانی ، هرچه قدر گره می زنی ، کوتاه تر می شوی.

دار هرچی ویشتر با باره ، اونه سر جیرتر هنه.

درخت هرچه بار بیشتری بیاورد ، سرش پایین تر می آید.

شآله ، آدم خور چاگودی؟!

از شغال آدم خر درست کردی؟!

خودا شمشیر همیشک تیجه.

شمشیر خدا همیشه تیز است.

کولا سر شی بو ، بشوی پا شی بَبوی؟

کلاه برای سرِ بود ، رفت شد برای پا؟

کلن هم سر ، کورون هم چوم.

سر کچل ها مانند هم ، چشم کورها مانند هم.

کرک؟! گله جیک ندنم ، مره بوخونی.

پرنده؟! من حتی جیرجیرک خاکی هم ندارم که برایم آواز بخواند.

خودا خودا ای آزگار دسهِ جی بسوختم/ می خونِ دیلــــکهِ هیتو فوتوشتم

تا کِی ایتــــــو مو تــــام بزه بنیشِـــــــم / کی خونِ دیل امره مــو بَمَـــــردم

از خودم

ترجـــــــــــــومه ی پارســـــــــــــــی

ایســـم ایتا دپــرکســــــه ســـــتاره/ جــــه همچـــی کرا بمـــــــه نظاره

تا خاک بدا می دونــــــه پایا ماچی/ زمان ، بُبُــــسته زندگـــــــی دیاره

اُلاَره سالَه می چول رخص واَستی/ بجــــار کـرا مـــــه ره زنه نقــــــاره

جه جنگـــل اوخان ، نخوانـــــده رازا/ خواَنــم که گُــــرخانه بایـــــه دواره

برشته می خیـاَل ، هَزارتا رشتــــه/ چه پاره کود ، چه توشکا زه دُواره

امــــا دره می گــــــرم جلــــف جانا/ ایتا پلـــــــئه نیشانه بو اشــــــاره

ئی جور مرا واپختــــــنا می طالــــه/ نبم جه می جُخُفته ریشـــه پاره

هو ریشه یه که نُرسَفِه جـه تیجـی/ داره مرا اجــــور بـه تـی اجـــــاره

واوُ ایذه جه غنچه واَشــــــکُفم من!/ می دونه چوم تی زپه انتــــظاره

تی قفـــلا می کلیـــــد جا دپرکـــان/ واکون تـــرا که فانــــــدری دوکاره

وِری بدیــــن که «پـاد»ره دورشــکا/ بامــــو تانی تونم ببی ســــواره

محسن آریاپاد

1- محسن آریا پاد

2- علی آرین فرد

3- کوروش اسد الله پور

4- ابوالقاسم اقدستا

5- تورج الوندی

6- تیمور برهان

7-مسعود(علی) بیزار گیتی

8- عبدالله پور احمد(خسته دل)

9- اسماعیل پورسعید

10- رمضان پور طاهر

11- علاءالدین پورعباس

12- هوشنگ پورقاسم

13-بهرام پورمحمد علیزاده

14- مسعود پور هادی

15- سیدرضا پیکرستان

16-مهرداد پیله ور خمامی

17- غلامرضا توچائی

18- منوچهر جراح زاده

19- مسعود حاکم زاده 

20- میرسعید حاکم زاده

21-محمداسماعیل حبیبی

22- محمدتقی وهاب زاده(حدیدی)

23- فریدون حق بین

24- حسین حسین زاده

25- قاسم حسین نژاد

26- محمدحسین  خدایاری

27- محسن خورشیدی

28- فرزاد دعایی

29- حسین دلخوش

30- سیدحسین رضوی

31- یوسف رضوی

32- محمدتقی رستمی شکارسرایی

33- مسلم رمضانی

34- محمدرضا ریاضی رشتی(منعم)

35- علی ریحانی

36- اسحاق زاده علی

37- غلامرضا زارع بهمنری(ناظم9

38- شریف زیگساری

39- محمدابراهیم سمیع

40- علی سواررخش

41- رضا سیف پور

42- مریم شفیقی

43- فرامرز شکوری

44- بهمن صفایی

45- رضا صفایی

46- کیانوش ضیاء

47- یعقوب عباسی

48- نجف علی غریبی زاد(ناجی)

49- ناهید فتوحی ابوابی

50- ابوتراب مرزام فرد( فتحی پور لاشه مقدم)

51- سعید فقیه محمدی

52- طالب قبادی

53- محمد قربان زاده

54- بابک قلی زاده

55- سیروس کاگر

56- محمدباقر کریمی کلاشمی( کریم)

57- میرزا احمد کسمایی

58- احمد گرگین

59- ایوب محبی زاده گشتی

60- محمد علی محمدی دوگاهه

61- مسعود محمدی

62- روشنک مرادیان

63- علی معصومی

64- حمید مقدسیان سراوانی

65- محمدابراهیم ملکی قاضیانی

66- مرتضی منصف

67- عبدالعلی رحمت موسوی

68- حسین میرزاپورولمی

69- جعفر مهرداد

70- نصرالله ناصری جورشری 

71- امیر ناطقی

72- ندیمی گیلانی

73- حمید نظرخواه

74- نادر نیک نژاد شیجانی

75- بیژن ورنوس

76- کریم هویدای(آشنا)

77- هوشنگ یگانه (بادیه نشین)

78- فرامرز مسروری ماسالی- شاعر تالش

 زرده ملیجک شعر 

بزن نی زن ، می دیـل غم دانه امروز / تی آهنگه می ور ، کم دانه امروز

گوسند دوخون بزن، می دیل پسونه / می بزغالای چـــره رم دانه امــروز

خوداجون دوره کون گرگ از می گلـه / می دیل مینــه به ماتم دانه امروز

بزن ابره دوره کون ، سوبیـــای سُــو / نــت می زندگی ، نـــم دانه امـروز

زرده ملیـــــجه بزن ، دیل تاسِــــئونَه / تی زیر و بم ، چه عالــم دانه امروز

بزن افشاری و دشـــــتی و ماهــــور / امــــه دونیــا، زیر و بم دانـــه امروز

ابــــو عطا ، غمه از دیــل فوکــــــونه / امه شـــــادی مینـــه کم دانه امروز

گیلکی / بیه پیش/قاسم حسین نژاد

زرده میلجکِ نغمه

هسه گیلون مین چندین سال بنه که گیلکون دغدغه بوبو یکته خط!!

چره که گیلکی نیوشتن واسی فارسی خط و اونه واجون و علامتون جواب ندنه. هینه واسی خیلی شوون بوشون ای فیکر مین که امه بیم یکته خط چاکونیم. بیشترشونم گونن بین انگلیسی خط مین یه دستاموج (نگارش) نو در بریم و یا روسی خط امره گیلکی بنویس دنویس بوکنیم. یا روسی خطه یه جور دستاموج در بریم.

خیلی شون ای چرته فیکرون امره بومن چنته نوشتار در بردن و اونه سر نومم بنن : کیسوم و ... هی چرت پرتون. مو اره هیچ کودم ایشون قوبیل ندنم. ایشون خوانن دیگرون هویت امره امی واسی هویت چاگونن.اره ایشون نفهمسه ای کارون کادرن.اگه دونسن و یا مردک ادم بون یکته خط خودشون نو چاگوده بون چره بیم دیگرون خط و خطووطه ویگیریم بوگویم ای امه خطه.

مو اره خوانم یکته خط باستانی شمره نوشون بدم که هو انگلیسی و روسی خطم هیچی کم ندنه بلکن اونه خیلی بیهتر و خوجیر تر ایسه. چه قشنگی چه بوندی(کامل بون).

خط دین دبیره یا اوستایی یکته جی بوندترین خطون جهونه مین ایسه که همه جوری گیلکی زبون کفاف دِنه:

اننی خوروم تر بینین که ای انگلیسی و روسی خطه چی کم دنه که امه ، امه باستونی خط امره بنویسی دنویس نوکونیم.

ده مو می گب بزم دادوری شیمه امره..............!!؟؟

.

.

آ-ا

آرنگ : کوهه نومی ایسه ایشکورات مین.

ارغش(ارگاش):دیباره نومی ایسه،باستونی شاهون گیلون .

اسفان

اسوار، اسفار 

اشاکید:دیباره نوم،  باستانی شاهون جی.

اشتاد:دیباره نوم

افرا:جنگلی دارون جی.

افراشته : امه گیلک سُرا شاعیر نوم.

آلندا : دیباره نوم ، باستانی شاهون جی.

امینا ، امین 

انوز : دیباره نوم ، گیلون فرمونروایان جی.

اوجا: دارون جی. پاسوخ 

 اوخان: پژواک

ایجگره: فریاد

ایلشام: دیباره نوم ، سردارون نوم جی.

 ب     

بازان: دیباره نوم،سردارون نوم. 

باو: دیباره نوم، باوندیون سلسله هی نومه هیته ببوکه. 

باوند: دیباره نوم، باستانی شاهون جی.

بکران: مرداویج سردارون جی بو. بنجاسپ: سرادرون جی. 

بُندار: سردارون نوم جی. یکته گیلکی شاعیر نومم بو.

بویه:آل بویه بونیانگوزار پیر.   

پ

پادوسبان:دیباره نوم، پادوسبانون سلسله هی نوم جی هیتن.

پاموج:راه پیما،همپا

پشنگ: دیباره نوم، پادوسبانون سلسله جی.

پلیام، پلیم: گیا نومی ایسه که رشت اطراف شوند گونن.

پوردیل: پور دیل و یارش ادم

پورگیل: دیباره نوم:سرادارون جی. 

ت   

تالجین : دیباره نوم، سردارون جی.

تام : فارسی مین بنه آرام،ساکت.

تجاسب : فرمانروایون جی،سلسله ی تجاسبی هی نومه بیته ببوکه 

تکیدار:دیباره نوم، سردارون جی.

توکا : پرنده نومی ایسه کاکلی سرتکون جی. تیدا : دیباره نوم ، سردارون جی.

تیرمزن : دیباره نوم.

 ج

 جستان : دیباره نوم ، جستانیون سلسله نومه هی نوم جی بیتن.

جیمرو: سورخه رو، بله رو. جیم فارسی مین جرقه و آتش اخگر منا دنه.

 جیگلی: فریاد – ژگره ، ژگله : امه گویش بیه پیش مین جیغ منا دنه.

 جوانگول: جوانی که گولخ مونه.

چ

 چارخو: پرندگونی گونن که نیزار ورجه زیندگی کُنن.

 چیران : جیگا نومی ایسه.

 چیکا : پرنده نومی ایسه.

 خ

 خجیران : فارسی خوب ها بنه.گرچی بیه پیش مین گونن خورومXurom هژیر Haghir  هیژران

خورزاد: دیباره نوم.پادوسبانی شاهون نوم جی.

خورکیا : دیباره نوم ، شاهون کیایی نوم جی بو.

 خورگام :جیگا نومی ایسه.

 خوندش : پژواک ، دخان ؛ خواه خوندن ریشه جی ببی.

 خیلو : دیباره نوم.

 د

 دابو : دیباره نوم، دابوان یا دابویه سلسله هی نوم جی بیتن.

 دابویه : دیباره نوم، گاوباره پسر باستان شاهون گیلون جی.

 داتا: جی باستانی شاهون.کوروش شاه زماتین.

 داره :داسی ایسه برنج وابیین واسی.

 دامون:جنگل

 دردان: دیباره نوم.

درفک: یکته جی پیله ترین گیلون کوهون.

دفراز: تکیه گاه.

 دکیه: دیباره نوم

دلفک : [وگرد بوکونید هو درفکه.]

دوباج : دیباره نوم، گیلون فرمانروایون نوم جی.

 ر

 رشاموج: دیباره نوم ، سردارون جی.

روخون : هو رودخانه.

 روزمان : دیباره نوم ، سردارون جی.

 ز

 زربین: کوهی سرو گونن.

 زرمان: دیباره نوم ، سردارون جی. 

زرهوا

زریزاد

زمانا ، زمان: گرچی در اصل گیلکی مین گونن زمات یا زِمِت

 زهار=ژهار=ژیهار:فریاد

 زیار: دیباره نوم .

ژ

 ژگره : [وگبد:جیگره ، ایجگره]

 ژیهار : [وگبد: زهار]

 ژیویر : فریاد

س

سالوک : دیباره نوم ، جی فرمانروایون.

سرخاب

سلیم:جی پرندگون

سوخرا : دیباره نوم.

 سورخانی : بیه نومی ایسه گیلون و مازندرون مرز مین.

 سوریل: دیباره نوم ؛ جی سردارون.

 سیالک: پرسیاوشان، گیاهی ایسه دارویی.

 سیاه گیل : دیباره نوم.

 سیلاک: توند وارون. زیاده وارش گونن.

 ش

 شاه میران:دیباره نوم

 شراگیم:دیباره نوم

 شرفشاه: خوداشناس کس و گیلکی شعرگوتن کس،سده هشتم هیجری مین.

 شرمزن:دیباره نوم

شروین:دیباره نوم

شیراسفار: دیباره نوم،سردارون جی. شیر اسوار

شیردیل: شجاع ، پر دل؛ با دل شیر

شیر زیل : دیبراه نوم،سده ی چاروم هیجری.

شیرج دیباره نوم ، سیلسله ی کاکوان جی.

شیرود: روخونه نومی ایسه تونکابن مین. جیگه نوم.

شیرویه: دیباره نوم 

ف

فاراب:جیگه نوم، یکته جی عمارلو تکه وؤن.

فرخان: دیباره نوم

فرشوازگر: دیباره نوم، گیل پور گیلان شاه پسنوم.

فولوغ: یکته گول آتش

فیروزان: دیباره نوم، گیلون فرمانروایون.

ق

قارن: کارن، غارن، گیلون باستونی شاهون.

قاینا: قانع

قهران: غهران، دیباره نوم.

 ک:

کادوس: دیباره نوم، گیلون باستونی لکون.

کارکیا: دیباره نوم، کیاییون پسنومون جی(کی بنه پیله کس، فرمونروا)

کارن: هو قارن.

کاسک: دیباره نوم.

کاکو : دیباره نوم، سلسله کاکوان جی بیته ببوکه.کوهی نومی هم سیاکل اطراف ایسه.(کاکو گیلکی مین بنه دایی ، عمو- کاکوی،کاکویه)

کاکوان

کاکوشاه: دیباره نوم

کاکوی:دیباره نوم

کاکی: دیباره نوم، سردارون جی، ماکان پیر

کالنجار: دیباره نوم، غریب شا معروف نوم ایسه.

پیشاشو مجموعه دو بیتی وون ایسه که اونه مین لفظی و معنوی صنایعون و دیگر آرایوون ایستفاده کونن.

1

نده قوت ، ترا هرگز، پله درس / شکسته کی جه تی کله بره ترس

تره من چی بگم چندر چتینه / واورسه موقه، بشتاوی کی،وانورس

2

امه ناجه هنه کی غم نداریم / اگه بامو جه را اونا فـُداریم

بدا بایه که بش،ناسه کســانا / اُ یارانا که گید اما براریــم

3

هوتو تی سر سوارا به به رویا / به رنگه سو ایه بی رنگه دونیا

اگه تی ناجه آتش ، زم بگیــره / تـره راما به خاک و بـاد و دریـا

4

جه تالش چی بگم؟ مریانه آواز / کرا گفتاندره خیلی داره راز

خدا نقاشیه ، اُ جافه کاسه / که داره گُمگُمه مین زندره ساز

5

هزار آویی اخان ایه جی جنگل: / که ای گیجابو سروانوُسته تنبل

بگردســته زمین خُرشیــده دور! / زمستــانه کشه تو زندری ول؟

آیررونیک وُ̌وت:

نــدَه هرگـــز تــرا اونــقـــد اجــازه  / کـه غــره بُــن ترا ارزان ببــازه

فقد وختی جه جُز،تی دس عصایه/بدین جیرا که واپوشسته وازه

بیان تلفیقی صنایع:

سه شنبه شب مرا نیبه فراموش/کلوشه خنده یا ، زم ، داندره گوش

کرا سنبل گِه، من هف سینه شینم/ بنفشه باده بو ، هر سو ترا نوش

دوبیتی های مردّف:

مرا می چومه سو ، پوختاندره خب/ لبه زرخی کرا، سختاندره خب

الن چن وخته کی می لاله ناجه / زبانه سر مرا دختاندره خب

***
رفق ، یاره ولی پیدا کدن شا؟ / اُنا اسان نوشتن یا خادن شا؟

درا آلوده دس مکاره دونیا/جدل بیخود کُدن با سر چُدن شا؟

ترجومه

زوان:گیلکی

گویش:بیه پیش

«نمه هیچ»

بمای بشوی چی بهارن بمی نظر نمه هیچ

بهار̌ تاتیّ عطرن می کُوکَه ور نمه هیچ

فوچورده وکالَه رنگَد می مـِ̌وِه دار همتا

ای لاجو بستُون̌ جی اُو می باغ ̌ چَرنَمه هیچ

می خونه چش پره عاشق ، بهار ̌ حاج حاجی بو

دوسته غربت̌ بارا بشوی سفر نمه هیچ

تراغ تُریغِ ̌ صدا جی دیپیچه تا ایزه خاک

می دیل ̌ چوشما صفا دِه ، سوار اگر نمه هیچ

بهار̌ تفتا نوخورده می سیخ دَوَسته صدا

زبون̌ خال̌ سَه بولبول صداغ̌ پر نمه هیچ

زمونه درسا پیشا داَن وا استُخُون پوچاکان

چتو ادم قوبیلا به ، کلاس ̌ سر نمه هیچ

                                                                                                       محمد رضا خیر خواه حسن کیاده

زوان:گیکی

گویش:بیه پس

1

اگرچی خیلی رایه شوندرم من

اَ رایه بی انتـهایِ شـوندرم مـن

دبســتم بارو کـــوچـا را دکفتــم 

فارَسِن با خدایــهِ شونــدرم من

2

من وتو اصل کاری ایم ولش کن

پیــله دشه قنـاری ایم ولش کن

بدا دنیــا ببــه هر روز زمســـتان

امه سبزیم بهاری ایم ولش کن

                                                                                                           فرخ آلیانی 

کلسیا:شمال،شمالی
خورخوس:غرب ، غربی
خورتُوو: شرق، شرقی
نسوم: جنوب

گیلکی یکته جی کلسیا زبونون ایسه که پارسی پهلوی امره خویشاوندی دنه.هینه واسی اینه دستور زبون فارسی امره فرق کُنه. گیلکی مین کونیش و واجگون غیر فارسی دنیم.گیلکی صرف کونیش فارسی بیشتر ایسه ایشون موسون:

بوشودنم/بوشودرم: ای کونیش فارسی مین بنه : رفته دارم ، که معنا ندنه.

مو تهرون بوشودنم: من تا به حال تهران رفته ام ( که فارسی مین ایتو گونن: من تهران رفته ام ، که اینه گیلکی مین ایتو گونن: مو تهرون بوشوم)

ولی هنده با ای حیساب درسی کیتابون مین گیلکیه نیویسنن : گویش. ای بیخردون هیچی لهجه و گویش و زبون مین ندونن که ایتو چرت چولا نیویسنن.ای جور ادمونن که همش دیگر زبونن سر مین زیه درن و با ای که اوشونه باره هیچی ندونن همش خوشونه صاب نظر دونن و واتوره گونن.

گیلکی زبونی ایسه که خودش گویشون و لجوون دیگریم دنه:

گیلکی بیه پس(خورخوسی) : استونه اشرفیه که او طرف تر بشیم گیلکی غالبه که مردوم ای گویش امره گب زنن. رشت و اینه توابع، انزلی و فومن ، شفت و تالشون همسادگی مین ای گیلکی رواج دنه.هر شهری میِنَم تفاووتونی دنه که ایشون زبون لجه خونن: رشتی لجه ، انزلی لجه

گیلکی بیه پیش(خورتُووی) : آستونه اشرفیه به ای طرف تا مازندرون خورخوسه مین.آستونه ، لاجون ، سیاکل ، لنگرود ، رودسر و ایشونه توابع[جوگه نشینون]، (تا گالشونه- نَسومِ جی-همسادگی) و رامسر مینم و مازندرون خورخوس مینم رواج دنه. بعضی شون ای گیلکیهِ گونن طبری گیلکی.هر شهری میِنَم تفاووتونی دنه که ایشون زبون لجه خونن: سیاکلی لجه لجه ، لنگرودی لجه ، لاجونی لجه

گیلکی گالشی: ارتفاعات و گیلونِ کوفستونونِ [خورتُوو مین] گب زنن. املش و لنگروده ارتفاعات و گیلون خورتو کوفستون مین رواج دنه. خیلی شون ای گیلکیه جز گیلکی بیه پیش دونن.

ایرون مین سه ملیون و پونسد هَزار(3/5 یا 3/2 ملیون گیلک زبان) نفر گیلکی زبون دنیم.

ترجومه

لغت:واجه

آپلود : جُو̌ راکِش

دانلود : جیر̌اکش

انباشتن : وانارستن، وناراستن

مخلوط کردن : ویر̌اشیِن( آراستنم بنه)

اتصال : خال

غرور : تَنام

غمگین : دیل بیته کس ، دیلحزین

لال : کَرَس

مژگان : میلان

خراشیدن : فکَلاشتن

غارت کردن : بِتَروَسسَن ، بتروستن.

خاطره : نامجه

هدر دادن ، دور ریختن : دَگَلَه̌ دن

سازگار شدن: او̌بر̌دن

فعل : کونیش

فعل مرکب : تویِم کونیش

جوهر ، گوهر : چِرنیل

وبسایت : لاجیگه ← وب انگلیسی زوون مین بنه تار ، بافته بوبو و سایتم بنه مکان ، جا – که لا یا لاه ، لاس گیلکی مین وبِ معنیِ دِنه جیگه  هم سایت معنی دنه.

پاورقی: جیر نیویس

سرتیتر: جو̌رنیویس

باز، دوباره : هنده

الان، حالا: نون ،هسا ، هسه

استخوان: خاش

غضروف: تر̌ه خاش

گیر دادن: وا̌ک̌تن

دلیل، علت : بو̌ وَش

نوع، گونه: جور

خاموش کردن: برقی دزگاوؤن واسی؛ دکوشتن

روشن کردن: برقی دزگاوؤن واسی؛ و̌ایتن ، واگیتن

پنهان کردن ، پنهان شدن زیر چیزی: جوکودن

بستن(در و ...) : دزی̌ یِن، دَوَستَن

متن : وُ̌وت

پیچیدن، پخش شدن چیزی(ناخوشی ، شایعه ...): دیپیتو̌ وِن

معاصر: زماتین

عشق: تنخایی

حاشیه: گیجیگ

مقاله ، جستار : وانیویس

چیدن: دچین

جمع کردن: فیچین

خراب کردن: واچین

حمله کردن، تاختن : فَتَرکِستَن،فترکسسن

تور : دیوانه ، وحشی ، پریشان(غیر متمدن)

لانه: فَک

مرورگر: وَمُجِی

یقین: آوار

رهیدن، فرار کردن: وُ̌وشتن ، ویرتَن، ویروتن

سیمبر: درگاه خانه، میدان کشتی گیله مردی

فکر و اندیشه ،تفکر: ویر

گرگ: وَرگ

برگ: وَلگ

بازی ، گِیم : مِزو ، مِزا ، بازی

طبقه: اوشکوب

جاده : راشی

اندازه ، هندسه: هَنگَدَر

آن اندازه : هنی

گوساله : منده ، لیشه

گاو جنگی: ورزاجنگ

نگاه کردن: دیه ین ، فندرستن

گُم: اویرا

گمشده: اَویرا بوبو

«گیلـ»: گیلکی
«تالشـ»:تالشی
«پب» : پارسی باستان
«استـ»: پارسی اوستایی
«سنسـ»: زبان سنسکریت
«پهلـ»: زبان پهلوی(پارسی میانه)

hata , herê «گیلـ»: اینجا ............hadha«استـ»:اینجا

vâsh«گیلـ»و«استـ»: علف

azem«تالشـ»و«استـ»: من

vaj«تاشـ»و«گیلـ»:کلمه،واژه............vatch«سنســ»

shi«گیلـ»وez«تالشـ»:مالِ او.............us«استـ»

kinne«تالشـ»:دختر..............ghene«استـ»:یک زن

kija , kaussi , kor «گیلـ»:دختر...........kissorim«سنسـ»

nirzh ; nerzh«گیلـ»: قیمت.............arzh«سنسـ»

hasa«گیلـ»: الان، اکنون...............adhas«استـ»و«پهلـ»

das«گیلـ»:داس..............das«استـ»

ahme , hanim«گیلـ»: ما میاییم.................ahmaim«استـ»

purd , potd«گیلـ»: پل....................pareta«استـ»

beyn , bein«گیلـ»: ببین...............vaena«استـ»وvaina«پب»وwen«پهلـ»

puΘer«گیلـ»: پسر...............puΘra«استـ»وpuca«پب»و puhr«پهلـ»

بونه:

خوجکو(2)،وانیویس-دوکتر منصور ثروت

راهنمای زبان پارتی-دوکتر زضایی باغ بیدی

.

.

.

مهدی اخوان لنگرودی

مهدی اخوان لنگرودی،سال 1519 گیلکی لنگرود مین به دونیا بوما.اخوان فارغ التحصیل جامعه شناسی  مقطع کارشناسی مین دانشگاه تهران جی ایسه،نون (الون) آلمان مین اقامت دانه.رمان توسکا که ای بنویشته کس گیلانی بنویشته 264 ولگ و  اجتماعی نهیشته (موضوع) مین ایسه مجموع رُمانون ایرانی مین نشر ثالث چاپ برسه....

این نسک (کیتاب) روایتگر زیندگونی کسی ایسه  لنگرود مین که خیلی زیبا بنویشتهبوبو....

امیدوارم شمره خوش بی.

ترجومه

سید رضا فندرسکی

سید رضا فندرسکی سال 1535 گیلکی رودسر مین به دونیا بومه.خو تحصیلات ابتدایه روستای ماچیان مین و خو متوسطه تحصیلاته لنگرود مین تمونه گوده.خو علوم اجتماعی فوق دیپلمه مرکز تربیت معلم نوشهر جی هیته(1557)،لیسانس تاریخه دانشگا تربیت معلم تهرون جی(1564) و خو تاریخ فوق لیسانسه دانشگا تهرون جی(1568)هیته.

فندرسکی سال 1564 مین پژوهشی کارون(فعالیتون) شرو بوده.اینه وانیویسون بومی نشریات گیلون مین چاپ بوبو.نسک دیلمیان اینه اولین بنویشتوؤن ایسه.

ترجمه

1-غلامرضا رحمدل (لاهیجان)

2-محسن بافکر (لاجون)

3-شمس معطر(لاجون)           

4-محمد امینی(لاجون)

5-علی پور(لاجون)

6-عطاءالدین فریدونی(لاجون)

7-یونس فلاح شعبانی(لاجون)

8-بیژن نجدی(لاجون)

9-حسین وثوقی(لاجون)

10-الهام لاهیجانی(لاجون)

11-حسین شرفشادهی(لاجون)

12-داریوش صادق لاهیجانی(لاجون)

13-ناصر لنگرودی (لنگرود)

14محمد شمس لنگرودی(لنگرود)

15-زکی پور(لنگرود)

16-صائم بالایی(لنگرود)

17-هادی میرگذار لنگرود ( لنگرود)

18-قاسم حسین نژاد(لنگرود)

19-محمد شائق، البرز(لنگرود)

20-حسین شهاب کومله(لنگرود)

21-علی محمد مسیحا (لنگرود)

22-ناطق نوری(آستانه)

23-یونس رنجکش(آستانه)

24-امیرفخرموسوی(آستانه)

25-حسین علی صادقی سرشت(آستانه،کیاشهر)

26-اسحاق زاده علی(رودسر)

27-میرزا پور رودسری ( رودسر)

28-سید حسن طالب زاده (رودسر)

29-اصغر علی زاده (رودسر)

30-شعبان علی کریمی(رودسر)

31-احمد گرگین (رودسر)

32-محمدرضا قربانی(کلاچای)

33-رقیه کاویانی(سیاهکل)

34-محمد ولی مظفری(سیاهکل)

35-مصطفی رحیم پور(سیاهکل)

36-معصومه اسدی (دیلمان)

37-حسین حسین زاده (رحیم آباد)

38-محمد رضا قربانی(کلاچای)

39-محمد اسماعیل حبیبی(رودبار) ،عمارلو

40-بابک قلی زاده (رودبار)

41-محمد علی محمدی (رودبار)

لشت نشا مین هم گیلکی بیه پیش گب زنن هم گیلکی بیه پس ولی امه فقط اوشونی به بیه پیش شعر بوته دنن اره نیویسینیم.

42-سید رضا پیکرستان(لشت نشا)

43-غلامرضا توچانی(لشت نشا)

44-فرزاد دعایی(لشت نشا)

45-فاطمه معتدل(لشت نشا)

46-بابایی پور(؟؟؟)

47- احمد بابایی

داریوش صادق لاهیجانی

مو دوس دانم تی مهر و تی وفایه        تی کاس چشمون و تی زلف طلایه

تی امــره تا ابد ای گــول یه رنگـم        توو هــم دِ تـرکــا کـــون  ناز و  ادایـه

هادی میر گذار لنگرودی

می دیل دِ خون بوبو از غم نسا جون      شب و روزون گینه ماتم نسا جون

ندانــم روز و شــو آروم تـــی ویســین      بیــه می ورجه تَ بینم نسـاجون

*********

تو که ای گول می امره آشنایی        قشنگ و نـــازنین و دلربـایــی

چــره یکــدفعه مَ از یـاد بـــبردی        مگه در دام عشقس مبتلا بی

میرزا پور رودسری

پـــورا بـــو آســمانه نور مهتــاب        می دیل بی تاب می چومان نایه خواب

بُشم یار خـــانه پهلو دوخوسـم        دوخوســم تا بیـــرون بایـــه مـی آفتـاب

الهام لاهیجانی

بیه لاکو تی دوری کوشتره مَ       بوبوم دیوانه تـوری کوشـتره مَ

چقد صبر لاکو تا به کی صـبر       بیه که ای صبوری کوشتره مَ

.

.

.

امه بنویشته یه ایدامه ام بشین

 1

اگــرچــه نازنی تی مال روزه 

اینــم امروز جی مو تی پروزه 

دونم کرکه چیلی دانی تو خیلی 

 ولی تی اولین مرغـونه دزدی

 2

هچی مه گب نزن تیرو تفنگی  

ما نون وانه چه آجوری چه سنگی

ته مه گشنمو چشم سو بوشوکم

ندانه سرخ گول مه به قشنگی

ویشیل:فارسی مین بی مزه گونن

سس:بی مزه غذای گونن

ایژبیل:شور 

زرخ،تل:تلخ.گرچی زرخ، ادم خوشک میزاج و تله خولقم گونن

شیرین:شیرین(شانه ایتو بنویشتن و سیفا گودن:شیر+ین-شیرموسون)

دج، شتال،اپچ:گس مزه گونن(گرچی ، تلخم بنه)

ترجمه

 چنته جی گیلکی کونشون